زمان تقریبی مطالعه: 7 دقیقه
 

تأویل لغوی




تاویل هم به معنای مصدری استعمال می‌شود و هم به معنای وصفی و در هر دو معنا، کاربرد آن نه تنها اختصاص به قرآن کریم ندارد، بلکه در مورد غیر کلام نیز به کار می‌رود.


۱ - تأویل در کتب لغت


تاویل از «اول» به معنای رجوع، اشتقاق یافته،
[۱] ابن اثیر، مبارک، النهایه فی غریب الحدیث و الاثر، ج۱، ص۸۰.    
[۲] ابن اثیر، مبارک، النهایه فی غریب الحدیث و الاثر، ج۱، ص۸۱.    
[۳] ابن منظور، لسان العرب، ج۱۱، ص۳۳، ذیل «اول».    
[۴] جوهری، اسماعیل بن حماد، صحاح، ذیل «اول».    
[۵] ابن فارس، احمد، معجم مقاییس اللغه، ذیل «اول».    
[۶] فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر، ذیل «اول».    
[۷] فیروزآبادی، مجدالدین، القاموس المحیط، ج۳، ص۳۳۱، ذیل «اول».    
[۸] طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ج۵، ص۳۱۴، ذیل «اول».    
و معنای آن، با نظر به ریشه اصلی اش «ارجاع» است.
[۹] جرجانی، التعریفات، ص۷۶۵۰، تصریح کرده است که تاویل به معنای ترجیع است.    

در کتابهای لغت برای تاویل معانی فراوانی ذکر شده، که می‌توان آنها را در سه دسته قرار داد:

۱.۱ - برگرداندن و ارجاع و ردّ


الف. برگرداندن چیزی به هدفی که آن مد نظر است،
[۱۰] راغب اصفهانی، مفردات، ص۳۱.    
ارجاع کلام و صرف آن، از معنای ظاهر به معنای پنهان تر از آن،
[۱۱] طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ج۵، ص۳۱۲، ذیل «اول».    
نقل ظاهر لفظ از وضع اصلی آن، به چیزی که محتاج به دلیل است،
[۱۲] ابن اثیر، مبارک، النهایه فی غریب الحدیث و الاثر، ج۱، ص۸۰.    
[۱۳] زبیدی، مرتضی، تاج العروس، ذیل «اول»، این معنا را از ابن جوزی نقل کرده است.    
صرف آیه از معنای ظاهر به معنای احتمالی موافق با کتاب و سنت.
[۱۴] زبیدی، مرتضی، تاج العروس، این معنا را از ابن کمال نقل کرده است.    
و معانی «رجع، ارجع و رد» که برای فعل ماضی آن (اول) ذکرشده،
[۱۵] ابن منظور، لسان العرب، ج۱۱، ص۳۳، ذیل «اول».    
[۱۶] فیروزآبادی، مجدالدین، القاموس المحیط، ج۳، ص۳۳۱، ذیل «اول».    
[۱۷] زبیدی، مرتضی، تاج العروس، ذیل «اول».    
[۱۸] ابن فارس، احمد، معجم مقاییس اللغه، ذیل «اول».    
[۱۹] صفی پوری شیرازی، عبدالرحیم بن عبدالکریم، منتهی الارب، ذیل «اول».
مناسب با همین دسته است.
اگر بخواهیم معنای جامعی برای معانی یاده شده در نظر بگیریم، می‌توان گفت: جامع همه این معانی «باز گردانیدن شیئی یا کلامی، به مقصود و مراد از آن است». این معنا با معنای ریشه اصلی آن و نیز با آنچه که طبرسی در مجمع البیان ذکر نموده (باز گرداندن یکی از دو احتمال به معنای مطابق با ظاهر)،
[۲۰] شیخ طبرسی، مجمع البیان، ج۱، فن سوم مقدمه.    
موافق است.

۱.۲ - آشکار ساختن و تفسیر باطن


ب. آشکار ساختن آنچه که شیئی به آن باز می‌گردد،
[۲۱] جوهری، اسماعیل بن حماد، صحاح، ذیل «اول»    .
[۲۲] زبیدی، مرتضی، تاج العروس ذیل «اول»، این معنا را از صاغانی در عباب نقل کرده است.    
روشن ساختن کلامی که معانی آن مختلف بوده و جز با بیانی فراتر از الفاظ آن میسر نباشد،
[۲۳] فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، این معنا را از «لیث» نقل کرده است.    
[۲۴] ابن منظور، لسان العرب، ج۱۱، ص۳۳، ذیل «اول»، این معنا را از «لیث» نقل کرده است.    
خبر دادن از معنای کلام،
[۲۵] عسکری، ابوهلال، الفروق اللغویه، ص۵۸.    
تبیین معنای متشابه،
[۲۶] زبیدی، مرتضی، تاج العروس، این معنا را از برخی اهل لغت نقل نموده است.    
تفسیر باطن و خبر دادن از حقیقت مراد،
[۲۷] جزایری، نورالدین، فروق اللغات، ص۸۸.
[۲۸] جزایری، نورالدین، فروق اللغات، ص۸۹.
تعبیر کردن خواب،
[۲۹] فیروزآبادی، مجدالدین، القاموس المحیط، ج۳، ص۳۳۱، ذیل «اول».    
آنچه را که کلام به آن باز می‌گردد،
[۳۰] صفی پوری شیرازی، عبدالرحیم بن عبدالکریم، منتهی الارب، ذیل «اول».
و از معناهای فعل آن «دبره، قدره و فسره»،
[۳۱] ابن منظور، لسان العرب، ج۱۱، ص۳۳.    
[۳۲] فیروزآبادی، مجدالدین، قاموس المحیط، ج۳، ص۳۳۱، ذیل «اول».    
که برای فعل ماضی آن ذکر شده است، مناسب با همین دسته است.
و جامع این دسته از معانی، تفسیر و بیان مقصود و مراد پنهان از شیء و کلام است. و با توجه به خصوصیاتی که در پاره‌ای از این معانی وجود دارد، می‌توان گفت: تاویل، نوع خاصی از تفسیر است و این معنا موافق با نظر کسی است که تفسیر را اعم از تاویل معرفی نموده است، مانند راغب اصفهانی که مصادر آن قبلا ذکر شد.
[۳۳] راغب اصفهانی، مفردات، ص۳۱.    


۱.۳ - انتهاء شیء و عاقبت کلام


ج. انتهای شیء، مصیر، عاقبت و آخر آن،
[۳۴] ابن فارس، احمد، مجمل اللغه، ذیل «اول».    
عاقبت کلام و آنچه که کلام به آن باز می‌گردد،
[۳۵] ابن فارس، احمد، معجم مقاییس اللغه، ذیل «اول».    
معنای پنهان قرآن که غیر معنای ظاهر آن است.
[۳۶] طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ج۵، ص۳۱۲، ذیل «اول».    

جامع این معانی را می‌توان «چیزی که شی ء یا کلام به آن باز می‌گردد» دانست و تفاوت اصلی این دسته با دو دسته قبل این است که دو دسته قبل، معنای مصدری است و این دسته معنای وصفی.

۲ - عمومیت معنای تأویل


با توجه به آنچه گذشت، روشن می‌شود که از دیدگاه لغت شناسان، تاویل هم به معنای مصدری استعمال می‌شود و هم به معنای وصفی و در هر دو معنا، کاربرد آن نه تنها اختصاص به قرآن کریم ندارد، بلکه در مورد غیر کلام نیز به کار می‌رود و همچنین معلوم شد که تاویل در نزد اهل لغت، در سه دسته از معانی به کار می‌رود که در دو دسته اول و سوم، کاملا با تفسیر مغایرت دارد و در دسته دوم اخص از تفسیر است.

۳ - معنای اصلی و فرعی


همچنین با توجه به این که دسته اول از معانی مزبور، مناسب تر با «اول به معنای رجوع» (ریشه اصلی کلمه تاویل)، می‌باشد و با التفات به این که استعمال مصدر در معنای وصفی خلاف اصل است و نیاز به قرینه دارد، می‌توان گفت: دسته اول از معانی، اصل، و دو دسته دیگر فرع آن است و در صورت نبودن قرینه، مراد از کلمه تاویل، دسته اول از معانی آن است.

۴ - پانویس

 
۱. ↑ ابن اثیر، مبارک، النهایه فی غریب الحدیث و الاثر، ج۱، ص۸۰.    
۲. ↑ ابن اثیر، مبارک، النهایه فی غریب الحدیث و الاثر، ج۱، ص۸۱.    
۳. ↑ ابن منظور، لسان العرب، ج۱۱، ص۳۳، ذیل «اول».    
۴. ↑ جوهری، اسماعیل بن حماد، صحاح، ذیل «اول».    
۵. ↑ ابن فارس، احمد، معجم مقاییس اللغه، ذیل «اول».    
۶. ↑ فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر، ذیل «اول».    
۷. ↑ فیروزآبادی، مجدالدین، القاموس المحیط، ج۳، ص۳۳۱، ذیل «اول».    
۸. ↑ طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ج۵، ص۳۱۴، ذیل «اول».    
۹. ↑ جرجانی، التعریفات، ص۷۶۵۰، تصریح کرده است که تاویل به معنای ترجیع است.    
۱۰. ↑ راغب اصفهانی، مفردات، ص۳۱.    
۱۱. ↑ طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ج۵، ص۳۱۲، ذیل «اول».    
۱۲. ↑ ابن اثیر، مبارک، النهایه فی غریب الحدیث و الاثر، ج۱، ص۸۰.    
۱۳. ↑ زبیدی، مرتضی، تاج العروس، ذیل «اول»، این معنا را از ابن جوزی نقل کرده است.    
۱۴. ↑ زبیدی، مرتضی، تاج العروس، این معنا را از ابن کمال نقل کرده است.    
۱۵. ↑ ابن منظور، لسان العرب، ج۱۱، ص۳۳، ذیل «اول».    
۱۶. ↑ فیروزآبادی، مجدالدین، القاموس المحیط، ج۳، ص۳۳۱، ذیل «اول».    
۱۷. ↑ زبیدی، مرتضی، تاج العروس، ذیل «اول».    
۱۸. ↑ ابن فارس، احمد، معجم مقاییس اللغه، ذیل «اول».    
۱۹. ↑ صفی پوری شیرازی، عبدالرحیم بن عبدالکریم، منتهی الارب، ذیل «اول».
۲۰. ↑ شیخ طبرسی، مجمع البیان، ج۱، فن سوم مقدمه.    
۲۱. ↑ جوهری، اسماعیل بن حماد، صحاح، ذیل «اول»    .
۲۲. ↑ زبیدی، مرتضی، تاج العروس ذیل «اول»، این معنا را از صاغانی در عباب نقل کرده است.    
۲۳. ↑ فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، این معنا را از «لیث» نقل کرده است.    
۲۴. ↑ ابن منظور، لسان العرب، ج۱۱، ص۳۳، ذیل «اول»، این معنا را از «لیث» نقل کرده است.    
۲۵. ↑ عسکری، ابوهلال، الفروق اللغویه، ص۵۸.    
۲۶. ↑ زبیدی، مرتضی، تاج العروس، این معنا را از برخی اهل لغت نقل نموده است.    
۲۷. ↑ جزایری، نورالدین، فروق اللغات، ص۸۸.
۲۸. ↑ جزایری، نورالدین، فروق اللغات، ص۸۹.
۲۹. ↑ فیروزآبادی، مجدالدین، القاموس المحیط، ج۳، ص۳۳۱، ذیل «اول».    
۳۰. ↑ صفی پوری شیرازی، عبدالرحیم بن عبدالکریم، منتهی الارب، ذیل «اول».
۳۱. ↑ ابن منظور، لسان العرب، ج۱۱، ص۳۳.    
۳۲. ↑ فیروزآبادی، مجدالدین، قاموس المحیط، ج۳، ص۳۳۱، ذیل «اول».    
۳۳. ↑ راغب اصفهانی، مفردات، ص۳۱.    
۳۴. ↑ ابن فارس، احمد، مجمل اللغه، ذیل «اول».    
۳۵. ↑ ابن فارس، احمد، معجم مقاییس اللغه، ذیل «اول».    
۳۶. ↑ طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ج۵، ص۳۱۲، ذیل «اول».    


۵ - منبع

سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تاویل لغوی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۱/۱۸    


رده‌های این صفحه : تاویل | تفسیر | علوم قرآنی | مقالات اندیشه قم




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.